Ở giai đoạn điều tra, một vấn đề được
nhiều đại biểu chỉ ra là quyền hạn của điều tra viên trong hoạt động tố
tụng còn bị hạn chế so với quyền hạn của lãnh đạo cơ quan điều tra.
Phân định quyền hạn chưa hợp lý
Cụ thể, các điều 34, 36 Bộ luật Tố tụng hình sự
(BLTTHS) năm 2003 quy định khi tiến hành tố tụng các vụ án cụ thể, lãnh
đạo cơ quan điều tra ra các quyết định tố tụng, còn điều tra viên trực
tiếp thi hành các quyết định tố tụng đó.
Như vậy về nguyên tắc, lãnh đạo cơ quan điều tra có
quyền hạn tuyệt đối. Ngược lại, dù là người trực tiếp thực hiện các hoạt
động tố tụng nhưng điều tra viên lại bị động, bị phụ thuộc vào tính
đúng đắn, kịp thời của các quyết định do cấp trên ban hành. Cơ chế tố
tụng này một mặt tạo nên rào cản ảnh hưởng đến chất lượng, tính kịp thời
của hoạt động tố tụng, mặt khác lại không tạo ra cơ sở rõ ràng về trách
nhiệm của lãnh đạo cơ quan điều tra theo nguyên tắc “quyền hạn đi đôi
với trách nhiệm”.
“Lỗ hổng” trong kiểm sát tin báo tội phạm
Theo Điều 104 BLTTHS, ngoài cơ quan điều tra thì hải
quan, kiểm lâm, bộ đội biên phòng, cảnh sát biển cùng một số cơ quan
khác của công an nhân dân, quân đội nhân dân cũng có quyền khởi tố vụ án
hình sự.
Sắp tới đây, việc chứng minh tội phạm thông qua xét hỏi là trách nhiệm chính của kiểm sát viên. Ảnh: HTD
Như vậy, các cơ quan trên cũng có nhiệm vụ tiếp nhận,
giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm. Tuy nhiên, BLTTHS lại không
quy định VKS kiểm sát hoạt động này. Theo bà Hồ Thị Phấn (Phó Viện
trưởng VKSND TP.HCM), đây là thiếu sót có thể dẫn đến nguy cơ tố giác,
tin báo về tội phạm không được xử lý đầy đủ, kịp thời nên bỏ lọt tội
phạm.
Để khắc phục, bà Phấn kiến nghị điều chỉnh khoản 4
Điều 103 BLTTHS như sau: “VKS có trách nhiệm kiểm sát việc tiếp nhận,
thụ lý và giải quyết của cơ quan điều tra, hải quan, kiểm lâm, bộ đội
biên phòng, cảnh sát biển và các cơ quan khác của công an nhân dân, quân
đội nhân dân được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra,
đối với tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố”.
Trong giai đoạn khởi tố, bà Phấn cũng kiến nghị sửa
đổi, bổ sung Điều 126 BLTTHS theo hướng quy định thời hạn mà cơ quan
điều tra phải thực hiện yêu cầu khởi tố bị can của VKS. Nếu cơ quan điều
tra không thống nhất khởi tố thì phải có văn bản trả lời, nêu rõ lý do.
Nếu VKS nhận thấy việc khởi tố là có cơ sở thì VKS trực tiếp ra quyết
định khởi tố bị can.
Đồng tình, một kiểm sát viên VKSND huyện Bình Chánh
(TP.HCM) nói quy định như vậy vừa tăng cường tính chủ động của VKS, vừa
đảm bảo tính kịp thời của hoạt động đấu tranh phòng, chống tội phạm.
Bỏ quyền khởi tố của tòa
Ông Vũ Phi Long (Phó Chánh tòa Hình sự TAND TP.HCM)
cho rằng trong BLTTHS có nhiều quy định nêu rõ trách nhiệm chứng minh
tội phạm thuộc về các cơ quan tiến hành tố tụng, trong đó có tòa án. Các
quy định này mâu thuẫn với chức năng xét xử là tại phiên tòa, HĐXX chỉ
hỏi để thẩm tra các chứng cứ, tài liệu, lắng nghe các quan điểm buộc -
gỡ tội để làm cơ sở cho nghị án.
Cũng theo ông Long, quy định về thẩm quyền khởi tố vụ
án của HĐXX tại phiên tòa (Điều 104 BLTTHS) cũng không phù hợp với chức
năng của tòa là chỉ xét xử trên cơ sở quyết định truy tố của VKS. Trong
thực tiễn, hầu như chưa có trường hợp nào HĐXX khởi tố vụ án tại phiên
tòa, tất cả đều chỉ trả hồ sơ để điều tra bổ sung hoặc kiến nghị VKS
khởi tố.
Về trình tự xét hỏi tại phiên tòa sơ thẩm (Điều 207
BLTTHS), ông Long đề nghị để đảm bảo sự vô tư, khách quan, không định
kiến trước thì HĐXX chỉ nên hỏi một cách tổng quát những vấn đề của vụ
án theo nội dung trong cáo trạng. Còn lại, đại diện VKS sẽ chịu trách
nhiệm xét hỏi chính, đấu tranh để làm rõ vụ án. “Về lâu dài, chúng tôi
ủng hộ quan điểm chứng minh tội phạm thông qua xét hỏi là trách nhiệm
chính của kiểm sát viên. HĐXX chỉ có trách nhiệm theo dõi, yêu cầu các
bên phải tham gia xét hỏi những tình tiết chưa được đề cập” - ông Long
nói.
Ủng hộ quan điểm này, kiểm sát viên Trần Minh Sơn
(Phó phòng Kiểm sát thi hành án tạm giam - tạm giữ VKSND TP.HCM) nói
thêm: Tại các phiên tòa, đại diện VKS có trách nhiệm công bố cáo trạng
và bảo vệ nó nhưng lại là người tham gia thẩm vấn cuối cùng. Nên thay
đổi trình tự xét hỏi theo hướng kiểm sát viên hỏi trước, tòa chỉ theo
dõi và nhận định. Điều này cũng phù hợp với xu hướng chung của thế giới.
Kiến nghị về sửa, hủy bản án sơ thẩm
Về việc sửa bản án
sơ thẩm, nhiều đại biểu kiến nghị phải quy định chặt chẽ một điều luật
riêng, cụ thể về việc chuyển từ hình phạt tù sang tù treo nhằm tránh bị
lạm dụng ở cấp phúc thẩm.
Về việc hủy bản án
sơ thẩm, nếu trong vụ án có một phần điều tra không đầy đủ, thay vì hủy
toàn bộ bản án như hiện nay thì nên bổ sung điều khoản là chỉ hủy một
phần của bản án có liên quan sẽ phù hợp hơn.
Ngoài ra, với những
vụ mà cấp sơ thẩm xét xử sai điều khoản nhưng không có kháng cáo, kháng
nghị nên cấp phúc thẩm không thể hủy án vì gây bất lợi cho bị cáo thì
cần có điều luật quy định hướng xử lý như thế nào...
Tăng thẩm phán, bớt hội thẩm
Theo Điều 185
BLTTHS, nếu HĐXX sơ thẩm có ba người thì gồm một thẩm phán và hai hội
thẩm nhân dân, nếu hội đồng có năm người thì gồm hai thẩm phán và ba hội
thẩm nhân dân.
Một thực tế hiển
nhiên là trình độ chuyên môn lẫn kinh nghiệm của các hội thẩm không thể
bằng thẩm phán nhưng số lượng hội thẩm trong hội đồng lại đông hơn. Điều
này ảnh hưởng đến việc biểu quyết án (theo đa số), làm phát sinh nhiều
bất cập. Để đảm bảo chất lượng xét xử, luật cần sửa đổi là số lượng thẩm
phán đông hơn theo tỉ lệ hai thẩm phán, một hội thẩm hoặc ba thẩm phán,
hai hội thẩm.
Ông NGUYỄN HỒNG SƠN, Trưởng phòng Thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử VKSND TP.HCM |
PHAN THƯƠNG Theo PL HCM
|